Weather Report - Heavy Weather (1977). Próba odbrązowienia klasyki?

 

17.05.2024

 

ANTYKANON

Album legenda. Jedna z najsłynniejszych płyt w historii fusion. Ogromny sukces komercyjny. Do dzisiaj jest to jeden z najlepiej sprzedających się albumów w historii jazzu. Zdążył już pokryć się platyną. We wspomnianym zestawieniu największych bestsellerów ustępuje tylko „Kind Of Blue” i „Head Hunters”.

I jak tu się czepiać takiego giganta? Czy faktycznie jest to tak wybitny i znaczący album dla rozwoju jazzu? Niewątpliwie jego obrońcy mogą przytoczyć kilka argumentów, choćby wymienione powyżej. Moja ocena najbardziej znanego osiągnięcia Weather Report nie jest jednak pozytywna. W rankingu najlepszych płyt zespołu nagranych w latach  70-tych „Heavy Weather” uplasowałby się u mnie prawdopodobnie na przedostatnim miejscu. Tuż przed „Mr. Gone”, który w 1978 roku wywołał prawdziwą burzę. To już jednak zupełnie inna historia...

Dlaczego nie przepadam szczególnie za „Heavy Weather”? Powodów jest co najmniej kilka. Weather Report zaczynał jako ambitna formacja, która chciała poszerzać granice estetyczne jazzu o nowe wartości. Współtworzył nowy styl, poszukiwał nowych brzmień, przewartościował i wzbogacił ideę kolektywnego grania, eksperymentował z nowymi elektrycznymi instrumentami. Zaiste, wyglądało to bardzo obiecująco. Odzwierciedleniem tych tendencji były przede wszystkim pierwsze dwa albumy. Muzyka na nich zawarta była twórczą próbą kontynuacji eksperymentów Milesa Davisa z okresu „In A Silent Way” i „Bitches Brew”. Płyty wypełniła bezkompromisowa muzyka, cechująca się ostrą dysonansowością, nowoczesnym językiem harmonicznym, objawiająca nowe możliwości rozwojowe jazzu. Trzeci album „Sweetnighter” (1973) można uznać za przełomowy. Zawinul et consortes zaczynają włączać do swojej twórczości coraz więcej tradycyjnych elementów. Odchodzą od free jazzowych zawirowań, stopniowo upraszczają warstwę rytmiczną kompozycji, coraz częściej pojawiają się charakterystyczne motywy ostinatowe. W kompozycjach wyraziście eksponowana jest melodia, dzięki czemu muzyka staje się bardziej komunikatywna.

Na kolejnych albumach zachowana zostaje generalna linia rozwojowa. Weather Report grawituje z wolna w stronę coraz bardziej konwencjonalnego fusion. Czerpie z modnych wówczas trendów (vide funk). Stara się coraz bardziej wkraść w łaski masowego słuchacza. Grupa odchodzi od odważnych poszukiwań brzmieniowych na rzecz coraz bardziej wygładzonego i konwencjonalnego soundu. „Heavy Weather” jest niejako zwieńczeniem tej linii rozwojowej. Spektakularny sukces albumu nie jest kwestią przypadku. Z jednej strony, ogromna renoma i estyma, jaką cieszyli się artyści, z drugiej, materiał, który świetnie wstrzelił się w swoje czasy. Względnie prosty dla masowego słuchacza, który częstokroć nie przepadał za jazzem. Niewątpliwie swoją rolę odegrał także poprzedni krążek, bo przecież „Black Market” (1976) również cieszył się ogromnym powodzeniem. Dlaczego nie odniósł tak spektakularnego sukcesu komercyjnego, jak bohater dzisiejszego tekstu? Głównie z dwóch powodów. Jego następca był prostszy w odbiorze dla masowego słuchacza. Zabrakło na nim również „lokomotywy”, którą na „Heavy Weather” był „Birdland”. Swoją drogą, jego sukcesy na listach przebojów dają dużo do myślenia.

„Heavy Weather” nie ma już praktycznie nic wspólnego z ambitnym fusion. To bardziej rozrywkowa odmiana tego gatunku. Swój nieprzeciętny talent objawił na nim ponownie Jaco Pastorius. Jego gra na gitarze basowej niewątpliwie była bardzo oryginalna i, co istotne, inspirująca dla całego tabunu muzyków grających na tym  instrumencie. Biorąc jednak pod uwagę grę liderów zespołu trudno nie zauważyć regresu. Brzmienie keyboardów Zawinula stawało się stopniowo coraz bardziej syntetyczne. Klawiszowiec z wolna rezygnował z wysublimowanych eksploracji kolorystycznych. W niełaskę zaczął popadać Fender Rhodes, na którym Zawinul na początku lat 70-tych stworzył własny charakterystyczny styl gry. Obok Hancocka w najbardziej twórczy sposób wykorzystywał echoplex i modulator pierścieniowy. Brzmienie saksofonu Shortera stało się bardzo „ugrzecznione”, czasami wręcz cukierkowe. Z dzisiejszej perspektywy czasami niejednokrotnie kojarzy się wręcz ze smooth jazzem. Dobry przykład to „Remark You Made”. Shorter to jeden z moich ulubionych saksofonistów, ale zdecydowanie nie w takim wcieleniu. Cały materiał zawarty na „Heavy Weather” grawitował w stronę pop-jazzu. W pierwszym okresie swojej działalności grupa była synonimem nowoczesności, tymczasem słynny „Birdland”, za którym nigdy specjalnie nie przepadałem, razi mnie nie tylko banalnymi rozwiązaniami w sferze melodycznej, ale także staroświeckością.

Przypadek „Heavy Weather” nie był oczywiście odosobniony. Takie były wówczas tendencje w jazzie elektrycznym. Jazz-rock, czy też szerzej fusion, już w pierwszej połowie lat 70. szybko zaczął wykazywać tendencję do komercjalizacji. Świetnie egzemplifikują to kariery wielu artystów tego nurtu (np. Herbie Hancock, Jan Hammer, George Duke, Stanley Clarke, Chick Corea, Larry Coryell). Oszałamiający sukces „Heavy Weather” miał rzecz jasna swoje konsekwencje. Pokazał bowiem wyraziście, że odejście od idiomu jazzowego oraz wyrzeczenie się większych ambicji artystycznych może przynieść wymierne korzyści. Kontynuatorów takiego podejścia do tematu nie zabrakło. W tym sensie „Heavy Weather” może być postrzegany jako „muzyczny szkodnik”. Niektóre okropności fusion z następnych lat w prostej linii wywodzą się właśnie z tego klasycznego albumu.

Krytycy często zarzucali jazzmanom, że ich akcesja do świata fusion była podyktowana względami merkantylnymi. Jak wiemy, to dość skomplikowany i niejednoznaczny temat, jednakże „Heavy Weather” mógłby się dla nich stać doskonałym orężem walki. Toż to wzorcowy przykład, gdy jazzmani starali się wkraść w łaski tłumu. Co istotne, udało im się doskonale! Aby wszystko było jasne - „Heavy Weather” nie jest złą płytą. Nie jest kwestią przypadku, że odniosła sukces. Nagrali ją znakomici artyści. Ich muzyka w tym okresie nadal była idiomatyczna. Problem w tym, że wyraźnie zrezygnowali z aspiracji artystycznych. Słuchając tego wydawnictwa mam nieodparte wrażenie, że dla Zawinula i spółki od kwestii stricte artystycznych ważniejsze było poszerzanie „bazy społecznej”.

Porównajmy ich eksploracje na polu „elektryczności” z przełomu lat 60. i 70. z „Heavy Weather”. Instruktywne w tym względzie są nie tylko wspólne nagrania dokonane z Milesem i wczesne płyty Weather Report, ale także solowe płyty Joe Zawinula - „Zawinul” (1971), Wayne'a Shortera – Super Nova” (1969), „Odyssey Of Iska” (1971), „Moto Grosso Feio” (nagrany w 1970, wydany w 1974) i Miroslava Vitouša - „Infinite Search” (1970), „Purple” (1970). Różnice na różnych poziomach muzycznego przekazu są ogromne. Na tle powyższych płyt znacznie lepiej jesteśmy w stanie nakreślić specyfikę ewolucji stylistycznej zespołu. Słychać doskonale różne uproszczenia, czasami drastyczne (język harmoniczny, rytm), niejednokrotnie wątpliwości budzi tkanka brzmieniowa.

Jeśli chodzi o popularyzację jazzu na album można spojrzeć z dwóch punktów widzenia. Rewelacyjne wyniki sprzedaży zapewne sprawiły, że muzyką improwizowaną zainteresowały się nowe osoby. W tym względzie jego rola była pozytywna. Z drugiej strony, pisałem wcześniej o jego negatywnym wpływie na rozwój fusion (vide komercjalizacja). „Heavy Weather” dla niejednego jazzmana mógł być doskonałym poradnikiem, jak dorwać się do konfitur. W tym miejscu dodam jeszcze wątek osobisty. Przed laty, będąc jeszcze nastolatkiem wychowanym na rocku progresywnym, starałem się bliżej zapoznać z jazzowym królestwem. Sięgnąłem wówczas po dwa albumy. Pierwszym był „Tutu” Milesa Davisa, drugim bohater tego tekstu. Ich „lektura” sprawiła, że na dłuższy czas odpuściłem sobie jazzowe eksploracje. Do nagrań Davisa z lat 80. nie przekonałem się nigdy (inna sprawa to jego wcześniejsze dokonania). Podobnie mogło być w przypadku innych osób. Wspominam o tym, ponieważ znam takie przypadki. Dla części słuchaczy, gustujących w bardziej wyrafinowanych dźwiękach, bohater tego tekstu może być odstręczający.

„Heavy Weather” w swoim gatunku jest dziełem wzorcowym i wielce wpływowym. Oceniając go należy wystrzegać się skrajnych opinii. Sprawa bynajmniej nie jest jednoznaczna. Trzeba zauważać jego słabsze i mocniejsze strony. Album zapewne długo jeszcze będzie wzbudzać kontrowersje, bo chyba inaczej być nie może. Rzecz jasna, wiele zależy od naszych indywidualnych preferencji. Jedni akcentować będą głównie jego zalety, inni w większym stopniu skupią się na wadach. Jako że zdecydowanie bliżej mi do drugiego obozu, postanowiłem zebrać cały katalog zarzutów. To, co dla krytyka jest niezwykle istotne, w oczach zwolennika może być błahostką. Inna może być gradacja różnych zjawisk muzycznych. Swoje robi również odmienny gust i doświadczenie muzyczne.